هدف اصلی از ساخت گلخانه فراهم آوردن سطح بهینه ای از میکروکلیما برای رشد، توسعه و بهرهوری گیاهان به صورت سالیانه یا طولانی کردن فصل رشد گیاه است. در این میان خیار یکی از مهمترین محصولات گلخانه ای محسوب میشود. خیار با نام علمی (Cucumis sativus L) گیاهی متعلق به خانواده Cucurbitaceae است. از بین ۳۰ گونه گیاه خیار، C. sativus دارای بیشترین اهمیت اقتصادی است. میوه خیار حاوی تقریباً ۹۵ % آب ، ۶/۳% کربوهیدرات و ۰۶۵/۰٪ پروتئین است. خیار گیاهی کم کالری (۱۰۰ گرم از آن ۱۲ کیلوکالری) و منبع خوبی از مواد مغذی از جمله ویتامین ها و مواد معدنی میباشد به طوریکه این گیاه سرشار از پتاسیم، کلسیم، فسفر و ویتامین C میباشد.
خیار گیاه بومی مناطق نیمه گرمسیری و معتدل است و دامنه مطلوب دما برای رشد و فتوسنتز به ترتیب ۳۲-۱۵ و ۳۰-۲۵ درجه سانتیگراد در نظر گرفته میشود.
خیار وقتی از بهار تا پاییز زیر کشت میرود، نسب به کشت فصل زمستان تا بهار بیشتر تحت تأثیر دمای بالا، نور شدید و تنش آبی قرار می گیرد و در نتیجه دوره برداشت کوتاه شده و همین عامل سبب کاهش قابل توجهی در عملکرد و کیفیت محصول میشود. این مسئله در مناطق خشک و نیمه خشک که دارای تابستانهای طولانی و گرم است بیشتر نمود دارد. درجه حرارت بالا می تواند باعث آسیب فیزیولوژیکی به لیپیدهای غشایی، متابولیسم کربن و نیتروژن، فتوسنتز و رشد ریشه شود. همچنین می تواند عملکرد و کیفیت را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. تأثیرات منفی دمای بالا بر عملکرد محصول در مرحله گیاهچه بیشتر از مرحله باردهی است.
گلخانه ها شرایط محیطی بهتری را برای رشد و تولید گیاه فراهم میکنند. تشعشع خورشیدی در یک منطقه معین، اولین عامل اقلیمی است که قبل از شروع یک پروژه کشت بایستی مورد توجه قرار گیرد. کیفیت تشعشع که با پوشش گلخانه رابطه نزدیکی دارد؛ عامل مهمی در توسعه و رشد گیاه محسوب میشود. در مطالعهای تأثیر پوشش شیشهای، پوشش پلی اتیلنی مضاعف متورم (D-poly) و پوشش دوقلو آکریلیک به عنوان پوشش های گلخانه ای، بر رشد و تولید خیار بی بذر مورد بررسی قرار گرفت. آنها دریافتند که گیاهان در گلخانه هایی با پوشش D-poly با کاهش وزن مخصوص برگ (SLW) و افزایش کارایی جذب نور، میتوانند با شرایط کم نور سازگار شوند. آنها پوشش D-poly را به دلیل بالا بودن کارایی محصول توصیه کردند. در یک مطالعه مروری، تأثیرات نوع پوشش گلخانه بر انتقال تابش فعال فتوسنتزی (PAR)، بازتاب یا جذب تابش فرو سرخ نزدیک (NIR) و دمای گلخانه مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه پوشش پلی اتیلنی منعکس کننده فرو سرخ نزدیک، مناسب ترین و کم هزینهترین پوشش گلخانه در شرایط خشک معرفی گردید.
متداول ترین مواد پلاستیکی مورد استفاده به عنوان پوشش گلخانه ای شامل پلی اتیلن با چگالی کم (LDPE) ، کوپلیمر اتیلن و وینیل استات (EVA) و پلی وینیل کلرید (PVC) میباشد. پوششهای پلی اتیلنی به دلایل خاصیت انعطاف پذیری و شفافیت به طور گسترده به عنوان پوشش گلخانهای در سراسر جهان کاربرد دارند.
در مطالعه ای دیگری، اثرات پوششهای پلی اتیلنی مختلفی بر رشد و عملکرد گیاه بادمجان مورد مطالعه قرار گرفت. آنها گزارش کردند که گیاهان در پوشش مضاعف پلی اتیلنی رشد و توسعه سریعتر و محصول بیشتری نسبت به پوشش پلی اتیلنی تثبیت کننده اشعه ماوراء بنفش (UV)، پوشش پلی اتیلن جذب کننده مادون قرمز (IR) و پوشش پلی اتیلن تک لایه داشتند. بنابراین تغییر در نوع پوشش گلخانه و طراحی مرتبط با آن میتواند محیط گلخانه را تحت تأثیر قرار دهد.
انتقال نور در پوشش آکریلیک بسته به ترکیب، کهنه گی و هوازدگی پانل های آکریلیک و ساختار گلخانه ممکن است پایین تر، مشابه و یا بالاتر از پوشش شیشه ای باشد.
تغییر در میکروکلیمای گلخانه ممکن است اثرات قابل توجهی در رشد، توسعه و عملکرد محصولات زراعی داشته باشد. نرخ فتوسنتز خالص در سطح کم نور کاهش مییابد و همین عامل میتواند سبب کاهش عملکرد در محصول شود. نکته حائز اهمیت در پوشش گلخانه ای این است که نمی توان پاسخ محصولات به پوششهای مختلف را تنها از جنبه یک عامل محیطی بررسی کرد چرا که پوشش گلخانه سبب تغییر طیف وسیعی از عوامل محیطی به طور همزمان میشود. بنابراین در بررسی پوشش گلخانه باید مجموعی از عوامل محیطی را مورد بررسی داد. در همین راستا در مطالعه ای تاثیر پوشش پلی اتیلنی با ضخامت ۲۰۰ میکرومترکه انعکاس دهنده تابش فرو سرخ نزدیک بود با دو نوع پوشش پلی اتیلنی معمول در بازار در روی گیاه خیار مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد پوشش منعکس کننده تابش فرو سرخ نزدیک، باعث افزایش تولید و عمکلرد در گیاه خیار میشود. اندازه گیری نرخ فتوسنتز نشان که این پوشش بیشتر از پوشش های پلی اتیلنی معمولی بودند.
پوشش گلخانه ای متفاوت و دستگاه اندازه گیری میزان متوسط در گلخانه خیار |
بنابراین می توان نتیجه گرفت که نوع ماده پوششی گلخانه ها تأثیر زیادی در شرایط محیطی داخل گلخانه دارند و می تواند فرآیندهای فیزیولوژیکی و در نتیجه عملکرد گیاهان را تحت تاثیر قرار دهند.
منابع:
Alsadon, A., Al-Helal, I., Ibrahim, A., Abdel-Ghany, A., Al-Zaharani, S., Ashour, T., 2016. The effects of plastic greenhouse covering on cucumber (Cucumis sativus L.) growth. Ecological Engineering 87, 305–۳۱۲. https://doi.org/10.1016/j.ecoleng.2015.12.005
Erhioui, B.M., Gosselin, A., Hao, X., Papadopoulos, A.P., Dorais, M., 2002. Greenhouse covering materials and supplemental lighting affect growth, yield, photosynthesis, and leaf carbohydrate synthesis of tomato plants. Journal of the American Society for Horticultural Science 127, 819–۸۲۴.
Gulrez, S.K.H., Abdel-Ghany, A.M., Al-Helal, I.M., Al-Zaharani, S.M., Alsadon, A.A., 2013. Evaluation of PE films having NIR-reflective additives for greenhouse applications in arid regions. Advances in Materials Science and Engineering 2013. https://doi.org/10.1155/2013/575081
USDA National Nutrient data base https://fdc.nal.usda.gov: