زغال اخته با نام علمی Cornus mas L درختچه ای است کوچک و خزان پذیر که گاهی حجیم و بزرگ شده و ارتفاع آن در این شرایط به 5 تا 6 متر میرسد. ارتفاع درختچه زغال اخته در سن 20 تا 25 سالگی به 8 متر نیز می رسد. قطر تنه بین 15 تا 30 سانتیمتر تغییر می کند. زغال اخته گیاهی تک پایه، با گل های دوجنسی است. ریشه های زغال اخته رشد سطحی داشته و باید عمق شخم در بین ردیف های کشت کمتر باشد، تا به ریشه صدمه نرسد. گیاه دارای ریشه راست با انشعابات جانبی است. در ادامه با ما همراه باشید تا به مهمترین نیازهای اقلیمی زغال اخته اشاره کنیم.
نیازهای اقلیمی زغال اخته
با مقایسه مناطق عمده پراکنش زغال اخته می توان گفت که این درختچه، آب و هواي معتدل و کوهستانی با زمستان های ملایم و تابستان های خنک را بیشتر می پسندد. همچنین اگرچه نور خورشید باعث رنگ گیری بهتر میوه و رشد درختچه می شود ولی در مناطقی که به علت سایه درختان دیگر نور کمی به آن می رسد، بازهم می تواند به رشد طبیعی خود ادامه دهد.
نیازهای اقلیمی درختچه زغال اخته در رابطه با دما اینگونه است که درجه حرارت های مابین 30 – درجه سانتیگراد تا 42 درجه سانتی گراد را بردباری نماید. نیاز سرمایی این درختچه 2300 تا2800 ساعت در درجه سرمادهی 10 درجه سانتی گراد می باشد. دمای مناسب در طول فصل رشد، 18 تا 28 درجه سانتی گراد است. از عوامل مهم که کشت و توسعه درختچه را محدود می کند، سرمای دیررس بهاره است.
شکوفه های زغال اخته در شرایط آب وهوایی مناطق عمده رویش برحسب ارقام گوناگون، از نیمه اول اسفند تا نیمه اول فروردین ماه باز می شوند. لیکن درجه حرارت بحرانی آن براي جوانه هاي گل، حدود 8- درجه سانتی گراد است که احتمال کاهش درجه حرارت در اسفندماه به این محدوده کم می باشد. بنابراین درختچه در شرایط آب وهوایی مناطق رشد آن در ایران، میوه دهی خوبی دارد. فقط در سال هایی که زمستان های سخت و بهار ابری داشته باشند تولید میوه کاهش می یابد، ولی در مقایسه با سایر درختان میوه موفقیت آن بیشتر است. با توجه به اینکه غالبا تشکیل میوه از اردیبهشت ماه شروع می شود و میوه به تدریج بزرگ شده و از نیمه دوم تیرماه فصل برداشت آن آغاز می شود، هرچه هوا از خردادماه تا زمان برداشت میوه خنک تر باشد، میوه دارای رشد بهتری خواهد بود.
رطوبت یکی دیگر از نیازهای اقلیمی زغال اخته برای رشد است. این درختان براي رشد مناسب به رطوبت کافی نیاز دارند که وجود مه باعث بالا رفتن رطوبت نسبی هوا و رشد دلخواه تر درختچه می شود. وجود رطوبت نسبی تا حدود 30 الی 50 درصد باعث رویش مناسب آن می گردد. با توجه به اینکه در مناطق عمده رویش، درختچه زغال اخته غالبا همراه با سایر درختان و به طور متراکم مشاهده می شود، می توان گفت این درختچه تا حدودی مقاوم به سایه بوده و به راحتی می تواند در سایه انداز سبک درختان نیز رشد کند و نیاز نوری آن به صورت آفتاب کامل تا نیم سایه است.
زغال اخته را گهگاه در مناطقی که باد هست می توان در حاشیه خیابان کاشت چرا که برگ ها حالت متراکم دارند و تا حدودی جلوی باد را می گیرند. لیکن این گیاه را به عنوان یک بادشکن قوی نمی توان استفاده نمود. در هر منطقه، مقدار، شکل و پراکنش بارندگی برای تأمین نیاز آبی و سالم زیستن درختچه ها بسیار مهم است. بسیاری از منابع آبی این درختچه توسط رودخانه های فصلی تأمین می شود که گاهی در تابستان خشک می شوند. ولی زمان بارش بسیار مهم است، چرا که اگر بارندگی و ابری بودن هوا در فاصله زمانی تشکیل تا رسیدن میوه باشد، در این صورت خطر بروز بیماري قارچی و ریزش میوه در زمان رسیدن خواهد بود. این امر باعث کاهش تولید میوه از 100 تا 20 درصد می شود. با مقایسه مناطق عمده پراکنش زغال اخته می توان گفت در مناطقی که میانگین بارندگی سالانه بین 400-300 میلی متر است به شرط وجود منابع آبی همچون رودخانه ها، درختچه زغال اخته برای رویش خود مشکلی ندارد.
عمده ترین مناطق کشت زغال اخته
مناطق مهم کشت و تولید زغال اخته در کشور ایران شامل ارسباران، قزوین، تهران و مناطقی از آذربایجان، زنجان و شهرهاي شمالی کشور می باشد. این محصول در ایران با توجه به آداب و رسوم هر منطقه، به اشکال گوناگونی مورد استفاده قرار میگیرد که رایج ترین آن به صورت تازه خوری است. ازجمله فرآورده های دیگر زغال اخته در ایران می توان به مویز، لواشک، مربا، شربت، برگه و ژله اشاره نمود. از دیگر فرآورده های جنبی زغال اخته می توان به کنسرو، کمپوت، مربا، ترشی، سس، سرکه، کنسانتره و نکتار اشاره کرد.
برای مطالعه مقاله کشت زغال اخته کلیک کنید.
