سبزی سورل یک گیاه علفی چند ساله مربوط به خانواده Polygonaceae است. دارای ریزوم یا ریشه ضخیم شده است که برگ های روزت و ساقه گلدهنده از آن بالا می آیند. ارتفاع آن می تواند به 120-90 سانتی متر برسد. انشعابات ساقه در قسمت های بالای گیاه قرار می گیرند.
برگ ها به صورت متناوب و کامل هستند. برگ های پایه (روزت) مستطیلی و به طول 20 سانتی متر و پهنای 13 سانتی متربه همراه یک دمبرگ طویل شیادار هستند. برگ های روی ساقه گلدهنده بدون دمبرگ هستند.
بسته به نوع خاک برگ ها اغلب دارای رگه هایی از رنگ قرمز هستند.
برگ ها خوراکی بوده و طعم اسیدی دارند که در انواع سالادها و سوپ ها و یا به صورت دم کرده استفاده می شوند. گلدهی آن از ماه می (اردیبهشت) تا ژوئن (خرداد) است. گیاهی دو پایه است (گیاه نر و ماده جدا است). در پایه نر گل ها سبز رنگ و در پایه ماده گل ها قرمز رنگ هستند. گرده افشانی به وسیله باد انجام می گیرد و میوه دهی آن در تابستان است.
اندازه میوه 5/2 میلی متر و به شکل مثلثی است.
نام علمی: Rumex acetosa L.
ریشه اسم: “acetosa” به اسیدی بودن گیاه بر می گردد که در واقع به علت غنی بودن از اگزالیک اسید می باشد.
نام انگلیسی: sorrel, common sorrel, garden sorrel.
نام رایج در زبان های دیگر:
اسپانیایی: acedera, acederilla, acedilla, vinagrera, agrilla, mineta
پرتغالی: forkleaf, azedeira, forkleaf
فرانسوی: aigrette, oseille des Prés, oseille rumex, Surette
آلمانی: Sauerampfer
ایتالیایی: acetosa, romice, erba brusca
عادت رشد سبزی سورل:
در میان سنگ ها، دیوارها و ساختمان های ویران شده دیده می شود، در انواع خاک ها رشد می کند و یک علف هرز شایع در باغ های اروپا و آمریکای شمالی به خصوص در خاک های اسیدی است.
آب و هوای مرطوب و خاک غنی از آهن، سیلیکون و نیتروژن را می پسندد.
پراکنش:
منشا آن اروپا بوده و در در اغلب قسمت های اروپا، آفریقای شمالی، آسیا و آمریکای شمالی یافت می شود.
قسمت های مورد استفاده:
برگ ها و ریشه ها
برگ های سبزی سورل در انواع سالاد ها، سوپ ها و همچنین به صورت دم کرده استفاده می شود. برگ ها حاوی میزان بالای فیبر، ویتامین c و بتاکاروتن هستند. دارای مزه تند و مطلوب هستند اما به علت دارا بودن اگزالیک اسید نباید در مقادیر زیاد استفاده شوند.
استفاده دارویی:
برگ های آن را خشک کرده و به عنوان گیاه دارویی از آن استفاده می کنند. طعم لیمویی آن ملین و ادرار آور است و باعث شادابی می شود. برگ ها و ریشه در درمان خونریزی و هموروئید استفاده می شوند. از آنجا که میزان بالایی اگزالیک اسید دارد برای افرادی که دچار مشکلات رماتیسم، نقرس و سنگ کلیه هستند پیشنهاد نمی شود.
ازدیاد سبزی سورل:
سورل یک گیاه فصل سرد دائمی است که اغلب به صورت یکساله کشت می شود. از طریق بذر و تقسیم ریشه تکثیر می شود. بذر آن را باید در اوایل بهار و به صورت مستقیم به عمق 5/1 سانتی متری و به فاصله 8-5 سانتی متر کشت کرد. پس از 10-6 روز جوانه زنی صورت می گیرد. وقتی گیاه 8-6 هفته ای شد باید دانهال های سالم را از فاصله 45-30 سانتی متری جدا کرد. فاصله بین ردیف ها باید بین 60-45 سانتی متر باشد. تقسیم گیاه در ماه بهار انجام می گیرد، باید پایه های نر بدون گل را برای تقسیم انتخاب کرد.
نیاز ها:
نیاز به مکان آفتابی، هوای سرد، خاک با زهکش خوب و غنی از مواد آلی دارد، می توان قبل از کاشت به خاک کمپوست اضافه کرد. pH خاک بین 8/6 -5/5 را ترجیح می دهد.
آبیاری و تغذیه:
بایستی همیشه مرطوب نگه داشته شود. قبل از کاشت و در اواسط فصل باید از کمپوست کاملاً پوسیده استفاده کرد.
آفات:
شته ها می توانند به گیاه حمله کنند. باید از طریق حذف قسمت آلوده و شستشوی گیاه آن ها را کنترل کرد.
بیماری ها:
سبزی سورل مشکلات بیماری جدی ندارد.
برداشت:
زمانی که برگ ها تازه و در حد 12-10 سانتی متر هستند می توان آن ها را برداشت کرد. در طول فصل رشد چندین بار می توان برداشت را انجام داد. برگ ها را می توان 60 روز پس از کاشت برداشت نمود. برای این که گیاه تا پاییز برگ های جدید تولید کند باید گل ها را قبل از بلوغ حذف کرد.
می توان برگ های سورل را 2-1 هفته در یخچال نگهداری کرد. برگها را میتوان فریز یا خشک کرد و چای آن را برای مصارف دارویی استفاده نمود (در این صورت مقداری از طعم خود را از دست می دهد).
ارزش غذایی سبزی سورل:
ویتامین ها: غنی از ویتامین A ، B1، B2 ، B9 و ویتامینc است همچنین حاوی بتا کاروتن، ،ریبوفلاوین و اسید پنتوتنیک است.
عناصر غذایی: منیزیم، پتاسیم،کلسیم، فسفر، سدیم و آهن
غنی از پروتئین و کربوهیدرات می باشد، مقدار کمی چربی نیز در خود جای داده است.
اگزالات: برگ های آن غنی از اسید اگزالیک است به همین خاطر به میزان کم استفاده شود. اگزالات می تواند باعث تشکیل سنگ کلیه شود. برای کاهش محتوی اگزالات باید برگ در مراحل اولیه ( قبل از بزرگ تر شدن) و به صورت پخته شده استفاده شوند. اگزالات در آب قابل حل است.
به خصوص در اواخر تابستان گیاه حاوی میزان زیادی اگزالات پتاسیم (5/1%) است که باعث خواص دارویی آن می شود.
فلاونوئید: انواع مختلفی از فلاونوئیدها در برگ ها موجود است.
تانن ها: ریشه ها و بذور غنی از تانن هستند.
فواید سلامتی سبزی سورل :
1- تقویت بینایی
حاوی مقدار زیادی ویتامین A است که به بهبود بینایی کمک می کند و شب کوری را از بین می برد.
2- کمک به کاهش وزن
برگ های سبزی سورل حاوی مقادیر ناچیزی چربی هستند و کالری کمی دارند.
3- پاکسازی بدن
شامل فلاونوئیدها و آنتی اکسیدان های بسیاری است که به عنوان یک ماده ادرار آورنده عمل می کنند. این مواد به سم زدایی سموم از بدن کمک می کنند. سورل حاوی پروتوکاتکویک اسید است که در سم زدایی بدن نقش دارد. چای سورل و آب سورل اغلب برای سم زدایی بدن استفاده می شود. همچنین نفخ را نیز کاهش می دهد.
4- جلوگیری از بروز سرطان و تومور
اسید اگزالیک موجود در سورل به عنوان یک عامل پیشگیری کننده از سرطان ها و تومورها عمل می کند. سورل علاوه بر ویتامین ها و مواد معدنی که دارد حاوی کلروفیل و کاروتنوئید نیز می باشد که با سرطان سینه مبارزه کرده و آن را درمان می کند.
5- کاهش فشار خون
سورل غنی از آنتی اکسیدان ها است که کلسترول بد و همچنین سطح تری گلیسیرید در بدن را کاهش می دهد. این باعث کاهش فشار خون نیز می شود.
6- کاهش تاول های تبخالی
سورل غنی از فلاونوئیدها و الیگومریک و پروآنتوسیانیدین های پلیمری می باشد که ثابت شده می تواند در درمان و کاهش تاول های تبخالی موثر باشد.
7- درمان بیماری های پوستی
سورل برای پوست مانند یک اکسیر عمل می کند، با تمام انواع بیماری های پوستی مانند اگزما و عفونت های قارچی مبارزه می کند.
از سورل به عنوان ماسک صورت استفاده می شود که می توان چین و چروک های پوستی را کاهش دهد و پوست را سفت کند. آنها همچنین دارای خواص ضد میکروبی و ضد آلرژی هستند.
8- جلوگیری از بروز اسکوروی
اسکوروی بیماری است که در اثر کمبود ویتامین C ایجاد می شود. سورل غنی از ویتامین Cاست که از بروز این بیماری دردناک جلوگیری می کند و در درمان آن نیز موثر است.
9- درمان بی خوابی و فشار خون بالا
یک لیوان چای سورل و یا سالاد آن می تواند در درمان بی خوابی و فشار خون به شما کمک کند.
10- سلامت مو
استحکام و درخشندگی مو را افزایش می دهد. سورل غنی از ویتامین A، B و C است همه این ویتامین ها برای درمان موهای خشک و آسیب دیده شگفت انگیز هستند. آنها همچنین از ریزش مو جلوگیری می کنند و طاسی را تا حدودی درمان می نمایند.
11- درمان زخم ها
خواص ضد التهابی برگ های سورل زمانی مفید است که شما بخواهید زخم هایتان را درمان کنید.
12- تقویت استخوان ها
برگ ها غنی از کلسیم هستند، در نتیجه باعث تقویت استخوان ها می شود.
13- درمان کم خونی
اکثر زنان به علت نداشتن تغذیه مناسب، خونریزی شدید در طول دوره قاعدگی و یا پس از حاملگی، دچار آنمی یا کم خونی می شوند. سورل یک منبع غنی از آهن، سدیم و فسفر است و همچنین حاوی کلروفیل نیز می باشد. این گیاه به افزایش سطح هموگلوبین در بدن کمک می کند و از این رو برای افراد مبتلا به کم خونی مفید است.
14- درمان عفونت ، سوزش و خونریزی دستگاه ادراری
سورل می تواند در درمان بیماری های مختلف مانند عفونت ، سوزش و خونریزی های دستگاه ادراری موثر باشد. سورل به دلیل آنکه مدر است می تواند در درمان عفونت های ادراری موثر باشد.
15- سلامت دستگاه گوارش
شما می توانید سلامت دستگاه گوارش خود را با اضافه کردن این برگ ها به نوشیدنی ها، سوپ ها و سالاد خود افزایش دهید چرا که سورل می تواند از بیماری های مختلف مانند یبوست، نفخ، اسهال، و بسیاری دیگر از اختلالات دستگاه گوارش جلوگیری کند. همچنین میزان کلسترول را در بدن کاهش می دهد.
16- تقویت انرژی
سورل آهن زیادی دارد در نتیجه تولید گلبول های قرمز خون را افزایش می دهد. این باعث افزایش گردش خون در بدن می شود. همراه با افزایش اکسیژن رسانی در بدن، سطح انرژی نیز افزایش می یابد.
17- تقویت سیستم ایمنی بدن
مصرف منظم برگ های سبزی سورل می تواند از بدن شما در برابر سموم و عناصر مضر محافظت کند. محتوای ویتامین C موجود در بدن می تواند سیستم ایمنی بدن را بهبود بخشد. آسکوربیک اسید همچنین تعداد گلبول های سفید و آنتی بادی های موجود در بدن را افزایش می دهد، بنابراین از بدن شما در برابر عوامل خارجی محافظت می کند.
18- کمک به حفظ سلامت کلیه ها
سورل برای سلامت کلیه ها مناسب است. به دلیل خاصیت ادرار آورندگی که دارد سلامت کلیه ها را حفظ می کند. سورل جریان ادرار را افزایش می دهد و از این طریق سبب سم زدایی کلیه ها می شود.
چگونه از برگ های سبزی سورل استفاده کنیم؟
از سورل اغلب برای تهیه سس ها و سوپ ها استفاده می شود. سوپ سورل یک غذای معروف است که با تخم مرغ، مرغ و خامه درست می شود. سس پوره آن نیز با ماهی سرو می شود. برگ های تازه و جوان سورل نیز در سالاد به دلیل طعم و مزه لیمو مانندی که دارد استفاده می شود.
در جامائیکا، از برگ و گل سورل برای تهیه چای استفاده می شود که این چای را هم به شکل گرم مصرف می کنند و هم سرد.
همچنین در تهیه دوغ و آبمیوه ها و اسموتی ها نیز از آن استفاده می شود.
دستورالعمل غذایی:
* چای برگ های سورل
مواد لازم :
- تعدادی برگ سورل
- چوب دارچین
- 2 تا 3 عدد میخک
- 1 فنجان آب گرم
- شیرین کننده (شربت قند یا عسل)
- طرز تهیه :
آب را بجوشانید و آن را در داخل یک پارچ بریزید. مواد را به آب جوش اضافه کنید.
مخلوط را پس از پنج دقیقه در یک فنجان بریزید و شیرین کننده ها را به آن اضافه کنید. چای داغ شما آماده نوشیدن است.
توجه : شما می توانید چای سورل را سرد نیز مصرف کنید برای این کار شما باید چای را در طول شب در یخچال نگهداری کنید.
دستورالعملی دیگر با برگ های سبزی سورل
مواد لازم :
- 2 فنجان برگ های خشک سورل
- 1 قاشق غذاخوری برنج سفید (خام)
- 1 قاشق غذاخوری آب پرتقال
- مقدار کمی دارچین
- 6عدد گل میخک
- قاشق چایخوری زنجبیل رنده شده
- 1 فنجان شکر
- طرز تهیه :
همه مواد را به غیر از برگ های سورل با هم در چهار فنجان آب در داخل یک ظرف ریخته و آن را بجوشانید.
سپس این مخلوط را از روی حرارت بردارید و برگ های خشک سورل را به آن اضافه کنید. آنها را با هم مخلوط کنید و بگذارید که به مدت یک روز بماند.
آن را داخل یخچال گذاشته و پس از خنک شدن سرو نمایید.
سوپ سورل
سورل یه ماده عالی برای تهیه سوپ است.
مواد لازم :
- 3 فنجان برگ های شسته و خشک شده سورل
- 2 قاشق غذاخوری کره
- 2/1 پیاز شیرین خرد شده
- 5-6 عدد سیب زمینی کوچک خرد شده
- مقداری مرغ یا سبزیجات بسته به علاقه شما
- 1 عدد تخم مرغ
- نمک و فلفل به مقدار لازم
- طرز تهیه :
برگ های سورل را خرد کنید و آنها را کنار بگذارید.
کره را بر روی شعله متوسط در یک ماهی تابه بزرگ حرارت دهید.
پیاز را به آن اضافه کنید و تا زمانی که قهوه ای شود آن را سرخ کنید.
سورل و سیب زمینی را به تابه اضافه کنید.
مخلوط را هم بزنید تا به جوش بیاید. حرارت را کم کنید و تا زمانی که سیب زمینی ها نرم و پخته شود آن را طبخ کنید.
تخم مرغ را به تابه اضافه کنید تا بپزد.
نمک و فلفل را نیز بسته به سلیقه خود به آن اضافه کنید.
احتیاط :
مانند تمام گیاهان دیگر نیز سورل می تواند اثرات نامطلوبی داشته باشد.
- سبزی سورل حاوی مقدار زیادی اگزالیک اسید است.این ماده توانایی بدن برای جذب کلسیم را کاهش می دهد که در نتجه منجر به تشکیل سنگ کلیه می شود. هر چه سن این گیاهان بیشتر باشد میزان اگزالیک اسید انها بالاتر است.
- با توجه به اگزالیک اسید موجود در سورل، آن را نباید در ظروف آلومینیومی یا آهنی پخت زیرا این اسید با این فلزات واکنش می دهد و سمی و ناسالم می شود.
- مصرف بیش از حد سورل می تواند منجر به اسهال، درد معده ، تهوع، استفراغ، سرگیجه و بیماری های کبد شود.
- افرادی که مبتلا به بیماری های پوستی یا آسم هستند باید از مصرف سورل اجتناب کنند.
ترجمه :
واحد تحقیق و توسعه فردین کشت
دکتر نفیسه مولا کریمی
منابع:
https://harvesttotable.com/how_to_grow_sorrel/
http://www.gardenersnet.com/herbs/sorrel-herb-plants.htm