سالیکورنیا گیاهی با ارتفاعی در حدود 30 سانتی متر، آبدار و بوته ای، بدون پرز، بندبند واجد برگ های متقابل فاقد پهنک و شامل فلس های کوچک، نیامی وسیع دربرگیرنده مفاصل، پیوسته به هم و به صورت پیاله ای کوتاه دارای دو لبه بسیار ابتدایی و مقدماتی یا برعکس نمو یافته است. گل ها کامل اند، در محور گل آذین فرو رفته اند و گل آذین سنبله یا تقریبا دم گربه ای است. گل پوش دارای 3 تا 4 دندانه و تقریباً تا پایین منقسم است که در بالا به هم چسبیده است یا به شکل نوعی کیسه به هم پیوسته به تدریج اسفنجی شده و به شکل یک صفحه مدور و فلس مانند یا گلدانی شکل و دهانه گشاد در می آید.
رویشگاه طبیعی سالیکورنیا
سالیکورنیا به دلیل خصوصیات منحصربه فردی چون مقاومت زیاد به شوری مستقیما روی خاک و شوری زیاد جوانه می زند و به دلیل امکان استفاده از آب شور (آب دریا) برای آبیاری به عنوان گیاهی استراتژیک در کشورهایی چون آمریکا، عربستان سعودی و مکزیک در آمده است. این گیاه به طور طبیعی در سواحل دریا و حاشیه مانداب های شور رشد و تکامل یافته است. این گیاه در مناطقی که باتلاقی و شور هستند مانند دریاچه ارومیه، قم، باتلاق گاوخونی، سواحل خلیج فارس تا دریای عمان، خراسان جنوبی، آذربایجان شرقی، خوزستان و بخشی از گرگان رشد می کند. در واقع پراکنش این گیاه در مناطق شور و باتلاقی است.
سالیکورنیا در طبیعت
شرایط رشدی و عملکرد سالیکورنیا
به طور کلی در مناطق معتدل، نمونه های یک ساله گیاه از اوایل فروردین رویش و رشد خود را شروع می کنند، برای گل دهی به 100 روز هوای خنک نیاز دارند و تقریبا در اوایل پاییز به بذر می روند.
کاربردهای سالیکورنیا
تحقیقات برای کشت و بهره برداری از گونه های گیاهی که توانایی تحمل شرایط نامساعد محیطی را دارند، در حال توسعه است. مطالعات صورت گرفته درباره گیاهان شورزی در راستای ارزیابی بهره گیری از آنها در زمینه تولید علوفه، سوخت زیستی، تغذیه انسانو تولید روغن خوراکی نشانگر ارزش بالای این گونه های گیاهی در حل بحران شوری است.
مصرف غذایی
سالیکورنیا با عناوین گوناگونی مانند رازیانه، لوبیای دریایی، مارچوبه دریایی و… شناخته می شود و در حقیقت نام سالیکورنیا از واژه لاتین Salt به مفهوم نمک گرفته شده است. از ادوار قدیم سالیکورنیا با اهداف خوراکی و غیرخوراکی استفاده می شده است. در قرون گذشته از این گیاه به عنوان منبع سدیم کربنات در صنعت شیشه سازی استفاده می شد. همچنین استفاده های دارویی نیز در گذشته برای این گیاه گزارش شده است. سالیکورنیا به دلیل داشتن مزه شور و بافت ترد به عنوان سالاد سبز استفاده می شود و در برخی فرهنگ ها به عنوان یک غذای لذیذ تلقی می شود. بخش های سبز گیاه بیش تر برای مصرف خوراکی توصیه می شود و قسمت های قرمز گیاه دارای محتوی نمک و سیلیس بالایی هستند. در برخی جوامع سالیکورنیا به صورت نوشیدنی های تخمیری مانند سرکه نیز فراوری می شود. علاوه بر استفاده مستقیم، از این گیاه به عنوان یک منبع نمک رژیمی نیز استفاده می شود. پودر تهیه شده از سالیکورنیا ظرفیت استفاده به عنوان نمک همانند کلرید سدیم را دارد. علاوه بر تازه خوری و استفاده از نمک سالیکورنیا محصولات غذایی فراوری شده دیگری مانند ترشی سالیکورنیا، سس و چاشنی سالیکورنیا و چای سالیکورنیا نیز در کشورهای مختلف تهیه و مصرف می شوند.
سالاد سالیکورنیا
علوفه سالیکورنیا
گیاهان علوفه ای که قادر به رشد مناسب در شرایط تنش شوری هستند، قابلیت بالایی برای جایگزینی منابع علوفه ای دارند و می توانند نقش مهمی در تولید پایدار علوفه برای تغذیه دام ایفا کنند. سالیکورنیا در رژیم گوسفند می تواند تا 25 درصد استفاده شود. مطالعات قبلی نشان داده اند که خوش خوراکی و ترکیب شیمیایی گونه های شورزی بسته به مراحل فنولوژیکی گیاه تغییر می کند.
دانه روغنی سالیکورنیا
سالیکورنیا به عنوان یک گیاه دانه روغنی امید بخش معرفی شده است که عملکرد دانه آن با گیاهان زراعی کشت شده با منابع غیرشور قابل مقایسه است. تلاش برای اهلی سازی سالیکورنیا به عنوان دانه روغنی به بیش از یک دهه می رسد. روغن سالیکورنیا دارای درصد بالایی اسیدهای چرب غیراشباع است. که بذر این گیاه را به منبع مناسبی برای تولید روغن خوراکی بدل ساخته است. میزان تولید روغن در واحد سطح توسط گونه های مختلف سالیکورنیا با گیاهان تجاری مانند سویا و آفتاب گردان قابل رقابت است.
محصولات آرایشی- بهداشتی
استفاده از گیاه سالیکورنیا در ساخت مواد شوینده از قرون گذشته رایج بوده است و از خاکستر این گیاه در ترکیب با چربی حیوانی در تولید صابون استفاده می شد. درحال حاضر نیز از فرآورده های این گیاه به عنوان مواد تکمیلی به کاررفته در ساخت لوازم آرایشی- بهداشتی، تولید انواع کرم های مرطوب کننده قوی، پاک کننده، ضدچروک و صابون استفاده می شود. اثربخشی عصاره سالیکورنیا در حفظ رطوبت پوست و همچنین خاصیت سفید کنندگی آن در مطالعات مختلفی بررسی شده است.
مطالعات انجام شده در زمینه استفاده های آرایشی و بهداشتی گیاه سالیکورنیا گستردگی لازم را ندارد؛ اما نتایج به دست آمده از تحقیقات صورت گرفته توانمندی بالای این گیاه را برای استفاده در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی به خوبی نشان می دهد. بر همین اساس، امروزه در کشورهای مختلف دنیا به ویژه در کشورهای جنوب شرق آسیا محصولات بهداشتی و آرایشی متنوعی از قبیل کرم های مرطوب کننده و سفید کننده پوست، ماسک های مرطوب کننده و لوسیون های پاک کننده با استفاده از گیاه سالیکورنیا به صورت انبوه تولید می شود و به فروش می رسد.
کاربرد زیست محیطی سالیکورنیا
استفاده از گیاهان شور زی برای پالایش خاک های آلوده و حفاظت از محیط زیست رویکرد جدیدی است که اخیراً در کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است اجتناب از نمک و تحمل نمک دو سازگاری مهم شور زی ها در شرایط شور است. بنابراین این گیاهان می توانند برای احیاء محیط زیست در شرایط تنشی جایگزین گیاهان رایج شوند.
احیاء خاک های شور و شور- سدیمی با اصلاح کننده های شیمیایی معمولاً دارای هزینه اجرایی بسیار بالایی است. وضعیت اقلیم و هزینه دو عامل تعیین کننده در احیاء خاک های شور است؛ از این رو کشت گیاهان متحمل به شوری نظیر سالیکورنیا می تواند روشی مؤثر در این شرایط باشد. این تکنیک سالم در سال های اخیر برای حذف نمک از محیط و حفظ پایداری محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است. احیاء خاک های شور با استفاده از گیاهان شورزی دارای مزایای مختلفی است: نبود هزینه های مالی، سودآوری از طریق تولید گیاه، بهبود وضعیت خاک فیزیکی و حاصلخیزی خاک، قابلیت اجرا در مقیاس وسیع و سازگاری با محیط زیست. استفاده از گیاه سالیکورنیا برای کاهش شوری آب و خاک های شور در مطالعات مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. استفاده از گیاهان شورزی به منظور پالایش آلودگی های نفتی نیز رویکرد جدیدی است که اخیرا در راستای پاک سازی خاک های شور آلوده به نفت مورد توجه قرار گرفته است.
سالیکورنیا از نمایی دیگر
سالیکورنیا به عنوان سوخت زیستی
سالیکورنیا به عنوان یک منبع تولید سوخت دیزلی یا الکل زیستی نیز مطرح است. نتایج حاصل از آزمایش های زیستی گسترده ای که بر روی این گیاه در آمریکا، شمال شرق آفریقا و شمال غرب مکزیک صورت گرفت، بیانگر قابلیت تولید 225 تا 250 گالن بیودیزل در هر هکتار است. علاوه بر روغن سالیکورنیا، از زیست توده به دست آمده از سالیکورنیا نیز می توان در تولید اتانول زیستی استفاده کرد.
کاربردهای دارویی
این گیاه از نظر ترکیبات زیست فعال و عناصر مهمی همچون کلسیم، آهن، ید، روی و منیزیم غنی و فاقد کلسترول است؛ بنابراین در طب سنتی به ویژه در کشورهای شرق آسیا برای درمان بیماری های مزمن روده ای، ناراحتی های کلیوی و هپاتیت استفاده می شود.
گردآوری: حاتمی
